Màu nền Màu tối Mặc định Xám nhạt Xanh nhạt Xanh đậm Vàng nhạt Màu sepia Vàng đậm Vàng ố

Font chữ: Palatino Linotype Bookerly Segoe UI Patrick Hand Times New Roman Verdana Tahoma Arial

Chiều cao dòng: 100 120 140 160 180 200

Kích cỡ chữ:

* * *

Lời của Thiệu Lăng lại cung cấp cho mọi người thêm một cách nghĩ, nhưng cũng đồng thời khiến cho ngọn nguồn của sự kiện vào tranh này càng trở nên khó bề phân biệt hơn.

Cố Thanh Thanh dùng bút tổng kết trong sổ tay của mình:

Khả năng thứ nhất, 《 Sơn Hải Kinh Đồ 》là một bức tranh, cũng chính là điểm khởi đầu của sự kiện vào tranh, là bức tranh đầu tiên mà những người vào tranh tiến vào, nguyên nhân tạm thời phỏng đoán là do trong quá trình tiến hành nghi thức Vu thuật, bởi vì lý do nào đó mà mở ra thế giới khác, cũng dẫn tới sức mạnh hắc ám, sau đó sức mạnh hắc ám kia liền dùng cách thức lôi kéo con người liên tục ra vào tranh, để tìm kiếm cơ hội phá tan kết giới tiến vào nhân gian.

Khả năng thứ hai, 《 Sơn Hải Kinh Đồ 》là những ký hiệu của Vu thuật, hoặc có thể gọi là Vu chú *), vốn được dùng cùng Cửu Đỉnh và Địa Duy để trấn áp sức mạnh vốn dĩ vẫn luôn tồn tại, mà sức mạnh hắc ám không rõ là do nguyên nhân nào đó bày ra sự kiện lôi kéo con người vào tranh, để tìm kiếm cơ hội phá tan kết giới tiến vào nhân gian.

Mọi người tạm thời không thể xác định trong hai khả năng này cái nào mới là chính xác, đều trầm mặc tự suy nghĩ, lát sau mới nghe Kha Tầm nói "Thật ra trước mắt chúng ta đừng nên cứ đâm đầu suy nghĩ hai vấn đề này làm chi, bởi vì bất kể là khả năng nào đi nữa, chúng ta đều phải tìm ra Cửu Đỉnh. Cho nên phương hướng điều tra hiện tại có lẽ phải đổi một chút, biến thành sưu tập tài liệu về Cửu Đỉnh, cùng với điều tra xem ở thời đại của Đại Vũ có từng xảy ra sự kiện nào đáng chú ý hay không."

Thiệu Lăng nghe vậy, vẻ mặt có chút buồn cười nhìn Kha Tầm "Muốn điều tra được tài liệu của thời đại đấy sợ là khó còn hơn lên trời, bởi vì thời nhà Hạ hoàn toàn không có bất cứ bằng chứng chữ viết nào được lưu truyền đến nay, kể cả nhà Thương tiếp theo đó cũng thế, toàn bộ những di sản văn hóa giáp cốt văn mà chúng ta khai quật lại chẳng có cái nào đề cập một chút đến sự tồn tại của nhà Hạ, cho nên có kha khá chuyên gia trong giới Sử học cho rằng, có lẽ nhà Hạ chưa bao giờ từng tồn tại."

"Tất nhiên, về sau nước chúng ta đã khai quật một ít di sản văn hóa chứng minh chúng tồn tại trong thời đại của nhà Hạ, nhưng còn về lịch sử của cả nhà Hạ, ngoại trừ mấy quyển 《 Sử Ký 》 hay 《 Chu Thư 》có ghi lại đôi chút ra, phần lớn đều là trống rỗng."

"Cơ mà, ở di chỉ Nhị Lí Đầu có đào được đồ gốm thời nhà Hạ, trên đó có khắc mấy chục cái ký hiệu nhìn như chữ viết, có người phỏng đoán đó là tiền thân của giáp cốt văn, nhưng lại có học giả cho rằng người của thời nhà Hạ đa phần sử dụng khắc gỗ cùng nút dây để ghi việc, cho nên phản đối quan điểm cho rằng mấy ký hiệu kia là chữ viết..."

"—— Ký hiệu!?" Kha Tầm đột nhiên nhướn cao lông mày "Các đồng chí, có lẽ toàn bộ tọa điểm của các nơi trưng bày nối lại với nhau không phải một chữ ký, mà là một cái ——ký hiệu thì sao!?"

"Hạo Văn, có kết quả của trình mô phỏng chưa?" Mục Dịch Nhiên cơ hồ lập tức hỏi Chu Hạo Văn ngay khi Kha Tầm vừa dứt lời.

Mà Chu Hạo Văn phản ứng cũng không chậm, lập tức mở ra màn hình laptop của mình để mọi người cùng xem, mười bốn tọa độ của những nơi trưng bày đã qua cộng thêm một cái sắp sửa phải đi vào, tất cả đều nối lại cùng nhau, hình dạng mà nó có thể tạo ra có đến hàng ngàn hàng vạn cái "Tôi đã loại trừ các chữ cái tiếng Anh cùng chữ Hán phồn thể giản thể, sau đó thay bằng dữ liệu giáp cốt văn, kim văn cùng chữ triện, những hình dạng được ghép thành nếu phù hợp với hình chữ trong kho dữ liệu sẽ được liệt kê ra."

Mọi người nín thở nhìn chằm chằm trình tự đang hoạt động cực kỳ nhanh chóng trên màn hình, chờ đợi một cái suy đoán vô cùng trọng yếu rất có thể sắp sửa được thành lập.

Hình ảnh thay đổi nhanh như bay, liên tục không ngừng hiện lên hình vẽ nối tọa độ đối lập cùng các loại chữ viết, mà khoảng ba phút sau, hình ảnh bỗng dừng lại, một chữ kim văn cùng hình nối tọa đồ chồng lên nhau, trên màn hình cũng hiển thị: Mức độ trùng hợp 90%.

Đây là con chữ có độ trùng hợp cao nhất trong kho với hình nối tọa độ kia.

Bảo nó là chữ viết, nhưng nó lại giống một kiểu chữ tượng hình hơn, ở giữa chữ có một hình chữ thập, hai bên đầu của nét ngang hơi hơi cong lên, bên trái cùng phải đều có một điểm, ở phần dưới nét dọc, nối tiếp với một cái hình dạng như chữ "Cung" (弓) phiên bản mềm nhũn.

Nguyên cả một chữ ấy, thoạt nhìn như một kẻ đang hết sức thành kính quỳ gối, hai tay nâng lên, giơ cao ngọn lửa.

"Chữ này là..." Mọi người đồng loạt nhìn Chu Hạo Văn thao tác mở ra bảng đối chiếu chữ viết cổ đại cùng với chữ hiện đại ——

"Quang!" (Ánh sáng, sáng)

"—— Quang! Trắng và đen bên trong 《 Ảnh 》 —— hai cực âm (-) và (+) dương —— phối màu bổ sung của toàn bộ 'ánh sáng' của các màu sắc trộn vào nhau, biến thành màu 'trắng sáng'! —— Khớp rồi!" Vệ Đông hưng phấn đến mức nói không đầu không đuôi.

"Kim văn là loại chữ viết gì?" Phương Phỉ hỏi Thiệu Lăng.

"Vào thời Hạ, Thương, Chu, gọi đồng là kim," Thiệu Lăng cố gắng đè xuống cảm xúc có hơi kích động, vững giọng đáp trả "Mà lễ khí thanh đồng đại biểu chính là đỉnh, minh văn khắc vào trên đỉnh được gọi là chung đỉnh văn, cũng chính là kim văn!"

"—— Đỉnh! Kim văn! Quang!" La Bộ hai tay xiết chặt lại hô to.

"Kim văn với giáp cốt văn khác nhau ở chỗ nào?" Chu Hạo Văn cũng hỏi Thiệu Lăng.

"Kim văn vốn kế thừa từ giáp cốt văn, xuất hiện vào cuối đời nhà Thương," Thiệu Lăng vừa nghĩ vừa đáp "Tuy bảo nhà Hạ không có bất cứ ghi chép nào về văn tự được lưu truyền, nhưng khai quật không có không có nghĩa là thật không có."

"Nên biết một điều, giáp cốt văn ở thời nhà Thương đã hình thành nên hệ thống chữ viết tương đối hoàn thiện, chứng minh giáp cốt văn ở trước thời nhà Thương đã có một quá trình dần dần xu hướng hoàn thiện."

"Mà trước thời nhà Thương chính là nhà Hạ, theo một khía cạnh nào đó mà nói, thì vào thời nhà Hạ đã có sơ hình của giáp cốt văn, kim văn kế thừa từ giáp cốt văn, như vậy giáp cốt văn rất có thể kế thừa từ —— Chúng ta tạm thời gọi nó là 'Hạ văn', như thế chữ 'Quang' này hoàn toàn có khả năng chính là 'Hạ văn'!"

"Đến bây giờ tôi mới hiểu ra được," Kha Tầm nói "Hóa ra bức tranh 《 Bạch Sự 》kia ám chỉ không phải mỗi Vu mà thôi, mà còn là —— chữ viết, tọa độ của các nhà trưng bày kia nối thành chữ kim văn, chính là manh mối mà 《 Bạch Sự 》đã ám chỉ cho chúng ta!"

"Má ơi, da gà da vịt của tui đều nổi hết lên rồi nè!"

"Vậy chữ 'Quang' này ở đây, nên xem là một chữ ký, hay là một cái ký hiệu đây?" Tần Tứ đặt câu hỏi.

"...Cảm giác như đều giống na." Vệ Đông đáp lời.

"Nếu như thật là chữ ký, như vậy quả thực đúng là càng nghĩ càng đáng sợ." Chu Hạo Văn nói "Giống như hoài nghi trước đó của Kha Tầm, thế giới thật này của chúng ta rất có thể chỉ là một bức tranh, mà chữ 'Quang' kia, có lẽ chính là chữ ký của tác giả đã vẽ nên bức tranh kia."

"Văn Nhi ca —— Anh làm tui sợ quá đi à ——" La Bộ sợ nhất là kiểu nói này, vươn tay túm lấy cái áo phao của ai đó vứt trên ghế sofa vùi vùi thành một nùi ôm chặt vào trong ngực.

Thiệu Lăng "..." Áo của tôi. Buông nó ra.

"Còn nếu như nó là một cái ký hiệu," Mục Dịch Nhiên nãy giờ vẫn không nói gì lúc này mở miệng đón lời của Chu Hạo Văn "Nó có thể là một cái Vu phù(*), như vậy có lẽ cũng xác minh một suy đoán khác của chúng ta: Sơn Hải Đồ được khắc trên Cửu Đỉnh, thật ra đều là những hình vẽ có liên quan đến Vu thuật, có điệu múa Vu, có y phục của Vu, có cách thức thực hiện Vu thuật, và cả ký hiệu đại biểu cho nội dung của Vu thuật."

"Nói thật... tôi cảm thấy điều kỳ diệu khó tin nhất chính là quy mô của chữ 'Quang' này," Trong đáy mắt của Cố Thanh Thanh tràn ngập kính sợ cùng hoang mang "Nếu như nó là một cái Vu phù, vậy là ai đã 'vẽ ra' ký hiệu khổng lồ với quy mô đồ sộ này trên mặt đất? Người của thời nhà Hạ nếu muốn đi bộ đến những nơi này, sợ là phải tốn cả đời cũng chưa hẳn đã đến được..."

"...Nói vậy thức là, chữ 'Quang' này thật sự là một chữ ký?" Vệ Đông nuốt nước miếng một cái "Tức là thế giới này thực sự là một bức tranh, tác giả ngoài tranh muốn ký lên 'tranh' chữ ký của mình đương nhiên là không có gì khó khăn rồi..."

La Bộ "Hu hu..."

"Mới nãy trình mô phỏng có ghi rõ độ trùng hợp là 90%, cũng tức là các điểm tọa độ đã xuất hiện nối với nhau chỉ mới hoàn thành được 90% chữ 'Quang'." Kha Tầm sờ sờ cằm suy ngẫm "Tần ca nói bức tranh《 Linh xu 》ám chỉ mỗi một nơi trưng bày mỹ thuật đều có liên quan đến cả sự kiện vào tranh này, tôi nghĩ không chỉ có một cái này thôi, nó đồng thời còn ám chỉ thêm một cái khác nữa, đó là cứ sau mỗi lần chúng ta phá giải một bức tranh, giống như vừa mới đả thông một cái huyệt đạo của hai mạch nhâm đốc, hiện tại chúng ta đả thông được 90% huyệt đạo rồi, một khi chúng ta đả thông toàn bộ huyệt đạo, sẽ có thể tạo thành một cái chữ ký hoàn chỉnh, biết đâu tới khi đó sẽ giống như mỗi lần chúng ta phá giải một bức tranh vậy, tìm ra được chữ ký, sau đó rời khỏi thế giới trong tranh."

La Bộ "A hu hu... Anh ơi, ý anh là đến chừng đó, chúng ta sẽ phải rời khỏi thế giới hiện tại này, đi ra ngoài thế giới bên ngoài mà chúng ta chưa bao giờ thấy qua sao? Nhưng chúng ta... Chúng ta vốn dĩ sống ở thế giới này mà, đi ra bên ngoài để làm gì chứ? Ngoài kia vừa không có nhà của chúng ta, lại không có người thân bạn bè, hơn nữa chúng ta cũng không biết sinh vật ở thế giới bên ngoài kia giống con gì, chúng ta như vậy chẳng phải giống... giống mấy con người giấy sao, đi ra ngoài đó lỡ đâu bị gió thổi véo một cái bay đi mất tăm mất tích luôn thì sao?"

Mọi người "..."

Kha Tầm "Trí tưởng tượng của chú mày bay nóc nhà luôn ha."

La Bộ "Giờ không phải là lúc khen ngợi tui na."

"Củ Cải ngốc, cậu nghĩ hiện tại chúng ta còn có lựa chọn nào khác sao?" Kha Tầm nhìn đối phương "Chúng ta chỉ có hai lựa chọn, một là toàn bộ chết hết ở trong tranh, hoặc là hợp hết toàn lực cố gắng đi đến đích cuối cùng, kể cả đang chờ đợi chúng ta ở vạch đích ấy là những thứ khó mà tưởng tượng nổi đi nữa. Nói chung là, tôi không cam tâm đã đi hơn nửa đường rồi mà tử ẹo, vậy cậu muốn chọn cái nào?"

La Bộ dụi mắt "Đương nhiên là đi theo mọi người rồi."

"Rồi, trở về với chữ 'Quang' kia," Kha Tầm xoay qua nhìn mọi người "Nếu như nó là một chữ ký, vậy chúng ta chỉ có thể tiếp tục vào tranh để phá giải câu đố, cố gắng 'viết' cho xong cái chữ ký kia, sau đó chờ xem sẽ xảy ra chuyện gì. Mà nếu nó chỉ là một cái Vu phù, vậy rất có thể tồn tại một loại sức mạnh Vu thuật nào đó, dựa theo lời phỏng đoán của Dịch Nhiên trước đó, có lẽ chữ 'Quang' kia chính là một cái bùa dùng để phong ấn nguồn sức mạnh hắc ám dưới lòng đất kia, mọi người nghĩ sao?"

"Thế... thế còn tướng cốt Cửu Đỉnh cùng Địa Duy của chúng ta là để làm gì?" Vệ Đông hỏi.

"Có lẽ là để 'tăng hiệu quả' cũng nên." Ngô Du nói "Bà cố ngoại của tôi mỗi năm cứ đến đêm trừ tịch là sẽ dùng chu sa cùng giấy vàng viết rất nhiều bùa hộ mệnh, sau đó đưa tặng cho người thân hay là bạn bè đến xin bùa, mấy là bùa kia viết xong cũng không phải cầm vậy đưa cho người ta, mà là sẽ được may vào bên trong một cái túi nhỏ màu đỏ, hoặc là bọc vào một tờ giấy đỏ rồi gấp thành hình tam giác, tôi cảm thấy cái kiểu túi đỏ nhỏ kia hoặc là tờ giấy đỏ kia chính là một kiểu để 'tăng thêm hiệu quả' cho lá bùa vàng ở bên trong, có thể Địa Duy với Cửu Đỉnh cũng có tác dụng như vậy."

"Nói có lý." Mọi người nghe vậy đều gật gù tỏ vẻ đồng ý với suy đoán này.

"Vậy, tổng kết lại," Chu Hạo Văn nói "Dùng những tọa độ làm tiết điểm kết nối lại với nhau thành một chữ 'Quang' thật lớn, chính là Vu phù, xuất xứ từ thời nhà Hạ, nếu như nó thật sự được dùng để trấn áp sức mạnh hắc ám dưới lòng đất kia, chứng tỏ sức mạnh kia đã tồn tại từ thời nhà Hạ, hơn nữa có thể đã từng gây ra tác hại xấu —— nếu không lại cần gì phải trấn áp nó? Như vậy nơi này liền xuất hiện vấn đề: ở thời nhà Hạ đã từng xảy ra sự kiện lớn nào?"

"Nhưng mà theo lời Thiệu tổng thì lịch sử nhà Hạ cơ hồ đều là trống rỗng, chúng ta phải đi đâu điều tra đây?" Vệ Đông lo lắng nói.

"Nếu như thật đã xảy ra chuyện thần kỳ quái lạ như vậy, tao không tin là lúc ấy không có lưu lại những ghi chép có liên quan." Kha Tầm nói "Dù cho chữ viết rất ít hoặc thậm chí là không có chữ viết, nhưng hình vẽ cũng phải có chứ đúng không? Đến cả Sơn Hải Kinh cũng có thể vẽ ra được mà, chẳng lẽ không thể vẽ lại một sự kiện trọng đại có liên quan đến Vu thuật? Thiệu tổng, anh nghĩ kỹ lại xem, thật sự không có khai quật được di sản văn hóa nào của nhà Hạ mà có khắc tranh vẽ à?"

Thiệu Lăng vẻ mặt bất đắc dĩ lắc đầu "Tôi nói thẳng với mọi người như vầy —— thời kỳ lịch sử lúc ban đầu của nhà Hạ hoàn toàn không có bất cứ ghi chép bằng chữ viết nào, chỉ có những lời truyền thuyết được truyền miệng lại mà thôi, cho nên mới được xưng là thời đại truyền thuyết hoặc thời đại thần thoại. Mà thời đại có ghi chép về xã hội bằng chữ viết hoặc trên các di vật khai quật, hay còn được gọi là thời đại tín sử (*), bắt đầu vào cuối thời nhà Thương."

"Mà giai đoạn nằm ở giữa thời đại truyền thuyết cùng thời đại tín sử, tên là thời đại bán tín sử (*), chữ 'bán tín' ở đây không phải là bán tín bán nghi, mà là vì trong giai đoạn thời kỳ này, có một vài sự kiện lịch sử được chứng minh là thật sự từng xảy ra thông qua những di vật đào được, mà những cái khác, ví dụ như những nhân vật anh hùng nửa người nửa thần, hoặc là thần thú tinh quái kỳ lạ quỷ dị, vẫn chỉ xuất hiện trong lịch sử truyền miệng về giai đoạn thời kỳ ấy. Cho nên, thời đại bán tín sử là một thời đại có thật, nó tồn tại cả những sự kiện lịch sử đã được chứng minh cùng các sự kiện lịch sử chỉ có trong thần thoại truyền thuyết hoặc là truyền miệng."

"Thời kỳ bán tín sử có thể xem như thời kỳ quá độ giữa thời kỳ truyền thuyết và thời kỳ tín sử, thời kỳ quá đội này kéo dài rất lâu, ước chừng có hơn một ngàn năm trăm năm. Mà nó có một đặc điểm cực kỳ rõ ràng, chính là thời kỳ trống."

"Nếu như so thời kỳ bán tín sử này với một cuộn giấy trắng thật dài, như vậy những sự kiện lịch sử đã được chứng minh là có thật giống như mấy nét mực xuất hiện lác đác trên cuộn giấy trắng kia, cách nhau cả chục thậm chí là cả trăm mét mới có một nét. Mà trên cuộn giấy trăng ấy hầu như đều là khoảng trắng trống rỗng."

"Cái kiểu thời kỳ trống đến rỗng không này từng xuất hiện rất nhiều lần, có lúc thậm chí trống không liên tiếp suốt mấy trăm năm, không có bất cứ ghi chép lịch sử nào, cũng không có xuất hiện bất cứ truyền thuyết thần thoại nào, giống như một khoảng chân không bị rút đi hết mọi thứ vậy, im lặng tới mức đáng sợ, những người đời sau hoàn toàn không biết trong khoảng thời gian dài dằng dặc ấy đã từng xảy ra cái gì."

"Toàn bộ thời nhà Hạ cùng giai đoạn đầu thời nhà Thương đều nằm trong thời kỳ bán tín sử, thời gian trống trong giai đoạn lịch sử rất dài rất lâu, cho nên không phải chúng ta không dễ điều tra tài liệu, mà căn bản là không có để mà tra..."

"...Thời kỳ bán tín sử này... thật sự là thần bí ghê luôn á mợi..." Ngô Du tán thán một tiếng "Cảm giác đoạn thời gian hoàn toàn trống rỗng ấy nó im lặng kiểu... vừa kỳ quái mà giống như cố ý ấy, giống như... có một chuỗi chữ viết thật dài thật rậm rạp bị ai đó dùng cục gôm cố ý bôi xóa đi một đoạn vậy."

"—— Khoan đã," Kha Tầm mở to hai mắt, quay sang nhìn Mục Dịch Nhiên cùng Thiệu Lăng "Lời này của Ngô Du rất có lý —— khoảng trống không kia, có phải là do bị một sức mạnh nào đó "xóa" khỏi lịch sử hay không?"

Lời này lại một lần nữa khiến cho tập thể "hổ khu chấn động", Thiệu Lăng hơi thở cũng có chút gấp gáp dồn dập, hắn cau mày nói "Khả năng này... rất có thể... Nhưng mà còn phải suy xét đến thời đại ấy có chữ viết hay chưa, nếu như không có chữ viết, đương nhiên là không thể có ghi chép lịch sử nào truyền lại... Không, không đúng... di vật khai quật được đã chứng minh tính chân thật của lịch sử trong khoảng thời gian ấy, không lý nào bỗng chốc lại cách mấy trăm năm sau mới một lần nữa xuất hiện dấu vết lịch sử, khoảng trống không mấy trăm năm này... quả thực rất bất thường..."

Mục Dịch Nhiên trầm ổn bình tĩnh hơn hắn, yên lặng suy nghĩ một lúc, mới nói "Hoặc có lẽ, đây mới là nguyên nhân thật sự khiến Đại Vũ đúc nên Cửu Đỉnh?"

_________________________

Chú thích

(*) Chữ "Quang" kim văn (https://kyiruan.files.wordpress.com/2020/08/kimv.png)

Kim văn (金文) hay còn gọi là minh văn (銘文) hay chung đỉnh văn (钟鼎文), là loại văn tự được khắc hoặc đúc trên đồ đồng, là sự kế thừa của giáp cốt văn, xuất hiện cuối đời nhà Thương, thịnh hành vào đời Tây Chu. Nội dung thường liên quan mật thiết đến cuộc sống đương thời, đặc biệt là cuộc sống của tầng lớp thống trị, như việc tế lễ, sắc lệnh, việc chiến tranh, săn bắn... Mọi người thường coi kim văn trên Mao Công Đỉnh thời Chu Tuyên Vương là đại diện cho kim văn. Từ Tây Chu trở về sau, kim văn được sử dụng rộng rãi. Theo thống kê, người ta tìm được 3005 chữ kim văn, đã đọc được 1804 chữ, nhiều hơn giáp cốt văn một chút. Do thời kì Thương Chu rất thịnh hành đồ đồng, mà trong đó chung (cái chuông) và đỉnh (cái vạc) là những nhạc khí, lễ khí tiêu biểu nên kim văn còn có tên gọi là chung đỉnh văn (Wiki).

(*) Vu chú: phép của Vu

(*) Vu phù: nghĩa là phù của Vu, chữ "phù" thường được hiểu là bùa, thế nên ở đây tớ giữ nguyên chữ phù ha, cũng cho nó đỡ dị (mọi người thử tưởng tượng chữ Vu bùa xem, nghe rất ngu...)

Thực ra theo giải thích nghĩa thì phù ở đây có thể hiểu là bùa, cũng có nghĩa là dấu hiệu / ký hiệu, nếu theo kiểu kinh nghiệm đọc truyện thần quái lâu năm của tớ thì đa số các "phù lục" (bên mình dịch là lá bùa) đều ghi lại các "ký hiệu" (thường là chữ cổ) mang theo sức mạnh gì đấy, cho nên ở đây hiểu chữ phù là ký hiệu có lẽ chính xác hơn một chút.

(*) Thời đại tín sử: theo nghĩa đen là sử được ghi lại thời đại này có thể tin được ấy, là chỉ những thời đại có chữ viết hoặc di vật đào ra được mà bên trên có ghi chép tin tức về tình hình xã hội thời đại đó.

(*) Thời đại bán tín sử: ý là thời đại mà lịch sử chỉ có độ một nửa là xác thực còn nửa còn lại chỉ là lời truyền miệng (đa số là truyền thuyết thần thoại vân vân), theo mấy cái tớ đọc được thì gần như suốt từ thời Hạ đến gần cuối thời Thương đều rất ít ghi chép lịch sử được xác thực, hoặc là rất hiếm phát hiện về những thứ cổ vật của thời ấy có thể xác minh tính tồn tại của lịch sử. Ban đầu người ta còn nghi ngờ không biết là nhà Hạ có thực sự tồn tại hay không (cơ mà nghe bảo là xác định khoảng mấy chục phần trăm rồi), bởi vì toàn bộ lịch sử nhà Hạ đều là trống rỗng.